Doğu Karadeniz’in en önemli tarihi yapılarından biri olan Ciha Kalesi, tarih boyunca bölgenin güvenliği ve ticaret yollarının kontrolü açısından büyük bir öneme sahip olmuştur. Halk arasında “Pazar Kalesi” olarak da bilinen bu kale, Rize’nin Pazar ilçesinde, Üskütdağı’nın eteklerinde yer alır. Ciha Kalesi; Zilkale, Kale-i Bala ve bölgedeki diğer savunma noktalarıyla birlikte bir “kale kolu” zinciri oluşturur. Tarihi kaynaklarda Hemşin sırtlarında bir kalekoldan daha söz edilse de, bu yapının yeri günümüze kadar kesin olarak tespit edilememiştir.
Cenevizliler Döneminde Kurulan Ticaret Ağı
Ciha Kalesi’nin tarihi, 1200’lü yıllara, yani Cenevizliler (Cenova Cumhuriyeti) dönemine kadar uzanır. O dönemde Cenevizliler, Karadeniz’deki ticaret yollarını ellerinde tutarak bölgedeki ticari trafiği kontrol ediyorlardı. Bu dönemde Trabzon’da hüküm süren Trabzon Rum İmparatorluğu, Osmanlı sınırlarının ötesinde yer aldığından, Cenevizliler Osmanlı’ya vergi ödememek için kendi ticaret yollarını güvence altına alma ihtiyacı duydular.
Bu amaçla, Pazar’dan başlayıp iç kesimlere uzanan ticaret kervan yolları boyunca bir dizi kale inşa ettiler. Pazar (Athena) güvenli liman olarak işlev görürken, Hemşin ve Fırtına vadileri üzerinden uzanan güzergâh boyunca Ciha Kalesi, Zilkale ve Kale-i Bala gibi yapılar inşa edildi. Bu kaleler, Karadeniz’den güneye, oradan da Horasan Yolu aracılığıyla İran, Nahçıvan, Ermenistan ve Azerbaycan’a kadar uzanan geniş bir ticaret ağını koruma görevini üstlendi.
Coğrafi ve Stratejik Konum
Ciha Kalesi, kuzey yönünde Karadeniz’e uzanan vadileri, güney yönünde ise Kaçkar Dağları’na ve Hemşin bölgesine ulaşan güzergâhları gözetleyecek stratejik bir noktada yer almaktadır. Bu özelliği sayesinde kale, hem sahil güvenliğini sağlamakta hem de dağ geçitlerinden geçen ticaret kervanlarının korunmasına katkıda bulunmaktaydı. Aynı zamanda askerî konaklama ve gözlem alanı olarak da kullanıldığı tahmin edilmektedir.
Sonuç
Bugün Ciha Kalesi, yalnızca taş duvarlarıyla değil, taşıdığı tarihî anlamla da geçmişin izlerini günümüze taşımaktadır. Zilkale ve Kale-i Bala ile birlikte oluşturduğu savunma hattı, Karadeniz’in tarih boyunca ne denli önemli bir ticaret ve kültür kavşağı olduğunu göstermektedir. Kaçkarların eteklerinde yükselen bu kaleler, yalnızca taş yığınları değil, bölgenin ticari, askerî ve kültürel belleğinin sessiz tanıklarıdır.
Emin Kanbur / Tarihin İzinde