Asıl adı, Mecelle-i Ahkam-i Adliye olan meşhur Mecelle; Osmanlı Devleti zamanında, 1869–1876 yılları arasında Ahmet Cevdet Paşa başkanlığındaki 14 kişilik bir ilmî heyet tarafından, Hanefî mezhebine göre bölüm, bölüm hazırlanarak kabul edilen, İslâm dünyasının ilk ve en önemli medeni kanunudur.
17 Eylül 1876 (H. 26 Şâban 1293) tarihinde ilân olunmuş ve 1877 yılında Sultan Abdülhamid Hân zamanında tatbik edilmeye başlanmış ve 1926’da yürürlükten kaldırılmıştır.
Mecelle; bir giriş ile 16 bölümden meydana gelmiş ve toplam 1851 maddedir. İçinde umumî prensiplerle ilgili 100 maddeye ilâveten, borçlar, ticaret, eşya ve muhakeme hukukuna dair hükümler bulunan mükemmel bir eserdir.
İslâm Hukuku denilince birçok kimsenin hatırına Mecelle gelirse de, İslâm Hukukunun tamamı Mecelle ‘den ibaret değildir. Mecelle, yalnız Hanefî mezhebinin muamelata ait hükümlerini ihtiva etmektedir.
Mecelle yazılmadan önce, asırlar boyunca bütün İslâm memleketlerinde ve bu arada Osmanlı Devletinde uygulanmış olan İslâm Hukukunun bazı hükümleri, fıkıh kitapları ve fetvalar yardımı ile hazırlanmış ve her an herkesin müracaat edip, kolaylıkla anlayıp tatbik edebileceği sade maddeler hâline getirilmiştir.
1918’den sonra Osmanlı Devleti’nden ayrılan memleketlerde, daha sonra buralarda kurulmuş olan devletlerde Mecelle, modern mahkemelerce medenî kanun olarak tatbik edile gelmiştir. Arnavutluk’ta 1928, Lübnan’da 1932, Suriye’de 1949 ve Irak’ta 1953’de Mecellenin yerini yeni medenî kânunlar almıştır. Kaynak: Tam İlmihal Saadeti Ebedîye. Daha önce 1878’de Osmanlı Devleti’nden ayrılmış olan Kıbrıs’ta ve İsrail ile Ürdün’de hâlâ medenî hukukun esasını, Mecelle teşkil etmektedir.
