en Memuru Rauf Başar’a ait özel arşiv, Rize’de çay tarımının 1931 yılında başladığını ortaya koydu.
Çay Üretimi 1931 Yılına Dayanıyor
1934 yılında bugünkü Ziraat Bahçesi, dönemin adıyla Fidanlık Merkezi’nde göreve başlayan Rauf Başar’ın tuttuğu günlükler, çay dikim çalışmalarının 1931 yılında başladığını belgeliyor. Günlük kayıtlarında çayın elle toplandığı, hasat miktarlarının tek tek yazıldığı görülüyor.
İlk Hasatta Sadece 35 Kilogram Yaş Çay Üretildi
Ortaya çıkan arşiv belgelerine göre Rize’de çay tarımının ilk yılında yalnızca 35 kilogram yaş çay elde edildi. Bugün bir sürgünde yaklaşık 500 bin tona ulaşan üretim düşünüldüğünde, bu veri çayın Rize’deki gelişim sürecini gözler önüne seriyor.
Fidanlık Merkezi’nde Birçok Ürün Üretildi
Arşivler, Fidanlık Merkezi’nde yalnızca çayın değil; mandalina, portakal ve limon fidanlarının da üretildiğini ortaya koydu. Bu fidanların o dönemlerde halka ücretsiz olarak dağıtıldığı belgelerle kayıt altına alındı.
Çay Tarımına Büyük Katkı Sağladı, Adı Literatürde Yer Almadı
Araştırmacı-Yazar Recep Koyuncu, Rauf Başar’ın çay tarımına önemli katkılar sunmasına rağmen bugüne kadar çay literatüründe adının geçmediğini belirtti. Koyuncu, kısa ömrüne rağmen Başar’ın çay tarımının temellerinin atılmasında kilit rol oynadığını ifade etti.
Devlet Raporlarını Vali Değil, Rauf Başar Hazırlamış
1937 yılından itibaren İçişleri Bakanlığı’na sunulan Rize’nin tarımsal yapısına ilişkin raporların dönemin valisi tarafından hazırlandığı sanılıyordu. Ancak ortaya çıkan arşiv, bu raporların Rauf Başar tarafından kaleme alındığını net şekilde ortaya koydu.
1942 Yılında Sel Uyarısı Yapılmış
Arşivde yer alan toprak analizlerinde Rauf Başar’ın, amonyum sülfat gübresinin Rize’de sel riskini artıracağı yönünde 1942 yılında uyarılarda bulunduğu görüldü. Bu gübrenin çay tarımında kullanımı ise ancak 2019 yılında yasaklandı.
“Uyarılar Dikkate Alınsaydı Rize Sel Bölgesi Olmayacaktı”
Recep Koyuncu, Rauf Başar’ın yıllar önce yaptığı uyarıların dikkate alınmamasının bugün yaşanan sel felaketlerinin nedenlerinden biri olduğunu vurguladı.
Çay Tarihine Işık Tutan Arşiv Gün Yüzüne Çıkarıldı
Rauf Başar’ın arşivi, yeğeni Tanıl Başar tarafından araştırmacılara ulaştırıldı. Belgeler titizlikle korunarak kamuoyuyla paylaşıldı. Arşivde Zihni Derin’in çayla ilgili talimatnameleri ve çalışmaları da yer aldı.
