Rize’nin ekonomisi her geçen gün kan kaybediyor. Bunun en temel nedeni aslında çok açık Rize ekonomisi üç ana damardan besleniyor.
Çay tarımı, çay sanayi sektörü ve emekliler. Buna bir de küçük esnafın ticari faaliyetlerini eklediğimizde, şehrin ekonomik yapısı büyük ölçüde bu üç–dört kaleme dayanıyor.
Ancak son yıllarda bu üç alan da aynı anda darbe alıyor.
Emeklilerin Alım Gücü Eriyor
Bugün Rize sokaklarında en çok konuşulan mesele emeklilerin durumu. Her altı ayda bir yapılan zamlar, sokaktaki enflasyonu karşılamıyor. Maaşlar 15–20 bin lira bandında görünse de, gerçek hayat pahalılığı karşısında emeklinin nefesi kesilmiş durumda. 10 yıl öncesine göre emekliler, her geçen altı ayda yüzde 5–7 oranında kayba uğruyor.
Çay Tarımı Artık Geçim Sağlamıyor
Çayın Rize ekonomisi için önemi tartışılmaz. Ama tablo vahim. 2022’de bir kilo yaş çay 11 liraydı. O dönemde bir ekmek 5 liraydı. Yani üretici, bir kilo çayla iki ekmek alabiliyordu. Bugün ekmek 20 lira. Peki çayın fiyatı ne oldu? Özel sektör hâlâ 17–19 lira arasında alım yapıyor. Çiftçi emeğinin karşılığını alamıyor, alım gücü eriyor.
Çay Sanayi ve Özel Sektörün Çelişkisi
Çaykur elbette sektörün lokomotifi. Ama kota daraltmaları üreticiyi zor durumda bırakıyor. Daha vahimi, özel sektörün yaklaşımı. Bir firma geçtiğimiz günlerde bir market zincirine 120 liradan kuru çay satacağını açıkladı. Oysa 5 kilo yaş çaydan 1 kilo kuru çay elde ediliyor. Yani üreticiden 125 liraya mal edilen bir kilo kuru çayı, 120 liradan satmayı taahhüt etmek başlı başına bir çelişkidir.
Bu tablo, özel sektörün üreticiye bakışını özetliyor: Çiftçiyi değil, yalnızca kendi kârını düşünüyor.
Esnafın Durumu da İç Açıcı Değil
Emeklinin maaşı eriyor, çiftçi kazanmıyor. Hal böyle olunca çarşıda, pazarda, esnafın işinde de bereket kalmıyor. Çünkü cebinde para olmayan halk, alışveriş yapamıyor. Esnaf ayakta kalmakta zorlanıyor.
Sonbahardan Önce Kara Bulutlar
Üçüncü sürgün çay öncesi tablo hiç umut vermiyor. Özel sektörün düşük fiyat politikaları, Çaykur’un kota kısıtlamaları, ekmeğin 20 liraya dayanması… Daha kış gelmeden kara bulutlar Rize’nin üzerinde dolaşmaya başladı.
Rize ekonomisi can çekişiyor. Bu şehir çayla, emekliyle, esnafıyla ayakta duruyor. Eğer bu damarlar tek tek kurursa, Rize’nin geleceği de kararır.
Yetkililer artık sessiz kalmamalı. Çiftçiyi, emekliyi ve esnafı ayakta tutacak adımlar acilen atılmalı. Aksi halde yarın çok geç olabilir.
Emin Kanbur / Çay üreticisi.
